Hoe voorkom je onenigheid over het gebruik van foto's tussen fotograaf en fotomodel?
Kan zo maar gebeuren
Het kan je zo maar gebeuren: je hebt mondeling toestemming van een fotomodel gehad om een foto te posten op een website en na een paar maanden sommeert ze je om deze te verwijderen. Gek genoeg mag ze dat nog vragen ook. Dat kan natuurlijk de nodige irritatie opwekken. Het fotomodel heeft misschien via TfP foto’s gekregen voor haar inzet, maar als fotograaf heb je er niets meer aan, en dat was volgens jou niet de afspraak!
Andersom kan natuurlijk ook. Een fotomodel ziet zichzelf ineens op een website staan zonder dat ze daar toestemming voor had gegeven. Of, een foto gemaakt op TfP basis waarvan de fotograaf aangaf dat hij die alleen voor eigen gebruik zou bewaren, blijkt verkocht te zijn en wordt nu gebruikt in een reclame campagne.
Om dergelijke situaties te voorkomen is het goed om schriftelijk afspraken te maken over het gebruik van de gemaakte foto’s voorafgaande aan de shoot. Het klinkt misschien wat formeel, maar mensen die hun werk of hobby serieus nemen, zullen hier nauwelijks bezwaar tegen maken. Iedereen is immers gebaat bij duidelijkheid en heldere afspraken.
Gedoe met contracten
In de wereld van de fotografie bevinden zich veel mensen die dat “gedoe” met contracten maar niets vinden. Dus schriftelijke afspraken vastleggen in de vorm van contracten, zitten ze niet op te wachten. Niet zo gek als je bedenkt dat met name veel amateur fotografen gebruik maken van amateur fotomodellen uit hun naaste omgeving. Familieleden, vrienden en kennissen staan vaak model. Dus ligt het niet voor de hand om daar op formele wijze contracten mee af te gaan sluiten.
Daarnaast zou het "wapperen met contracten" fotomodellen misschien ook kunnen afschrikken, menen veel fotografen en ze willen logischerwijs het liefste bezig zijn met wat ze het allerleukste vinden, namelijk het fotograferen zelf. Toch is ons advies om fotomodellen, ook familie en vrienden, dit gewoon uit te leggen en een contract voor te leggen. Ook zij hebben immers baat bij goede afspraken. En gelukkig hoef je dergelijke contracten niet van de basis op aan opnieuw op te stellen. Op internet vind je een tal van voorbeelden terug die je meestal zo mag gebruiken. Dus dat is erg handig!
Verschillende contracten
Er kan wel wat verwarring ontstaan. Je kunt bijvoorbeeld een modellencontract opstellen. Dit is als het ware een inhuurcontract. Kort samengevat leg je daarin vast wie door wie wordt ingehuurd, wat de tegenprestatie is en wat van iedereen verwacht wordt. Maar lang niet altijd is in dergelijke contracten opgenomen waarvoor de gemaakte foto’s gebruikt mogen worden. Werk je met modellencontracten, dan is het zinvol om te kijken of je dit hiermee niet moet aanvullen.
In de juridische wereld spreekt men wel eens over quitclaims. Een quitclaim in een overeenkomst tussen een fotograaf en een fotomodel waarin het fotomodel toestemming geeft om af te zien van het portretrecht. Het portretrecht zegt dat iemand die op een foto staat zich in bepaalde gevallen kan verzetten tegen het verspreiden van die foto. Omdat het auteursrecht van een foto automatisch bij de fotograaf komt te liggen (ook wanneer daar niets over is afgesproken) liggen de rechten van de foto (en daarmee het gebruik daarvan) dus bij de fotograaf. Het portretrecht is het enige juridische middel dat het fotomodel kan gebruiken om verspreiding tegen te gaan wanneer hierover geen verdere afspraken zijn gemaakt.
Meer over het recht
Het portretrecht geldt lang niet altijd. Het fotomodel moet er bijvoorbeeld herkenbaar op staan. Dit wil niet zeggen dat het hoofd er altijd op hoeft te staan. Je kunt mensen immers ook herkennen aan andere kenmerken zoals hun lichaam of hun houding.
Bij formele opdrachten geldt dat de opdrachtgever (degene die gefotografeerd wordt) op meer rechten terug kan vallen. Is er geen sprake van een formele opdracht, bijvoorbeeld wanneer een amateur fotograaf zijn nichtje fotografeert of een toevallige passant op straat wordt gefotografeerd, dan heeft die persoon dus beduidend minder rechten. Die persoon kan zich wel verzetten tegen het publiceren van die foto, maar dan moet daar wel een redelijk belang voor opgevoerd kunnen worden. Bijvoorbeeld omdat hij op die foto voor schut zou staan of omdat de foto het imago van de persoon onredelijke schade toe zou brengen. Voor foto’s gemaakt voor een formele opdracht geldt dat de geportretteerde altijd toestemming moet geven. Vandaar dat deze persoon daardoor “standaard” meer rechten heeft.
Overigens, omdat tot tien jaar na de dood van de geportretteerde het portretrecht gebruikt kan worden om publicatie tegen te gaan (door bijvoorbeeld familie), kan het lang duren voordat een dergelijke foto ‘vrij’ gebruikt mag worden door de fotograaf. Een extra reden dus om goede afspraken schriftelijk goed vast te leggen.
Een simpel briefje is vaak genoeg
Veel modellen vinden het natuurlijk gewoon leuk om, als er mooie foto’s gemaakt zijn, daarmee voor de dag te komen. Maar meningen kunnen veranderen en het is dus helemaal niet zo vreemd om voor de zekerheid toch aan een fotomodel te vragen of hij/zij afstand zou willen nemen van het portretrecht. Met een quitclaim kun je dit dus regelen en daarvoor is een heel kort briefje al genoeg. Hieronder zie je daar een voorbeeldje van.
Ondergetekenden <naam>, wonende te <plaatsnaam> en geboren op <datum> hierna te noemen: fotomodel, verklaart hiermee ten behoeve van <naam>, wonende te <plaatsnaam> en geboren op <datum> hierna te noemen: fotograaf, onbeperkt toestemming te verlenen voor het openbaar maken en/of de vermenigvuldiging van de van fotomodel gemaakte foto’s waarop de fotograaf het auteursrecht kan doen laten gelden.
Dit wel heel summiere briefje kun je natuurlijk aanvullen met relevante andere afspraken. De praktijk leert dat wanneer je overeenkomsten in meer detail vastlegt, er achteraf minder discussie over gevoerd kan worden. Je kunt bijvoorbeeld opnemen waarvoor de foto’s gebruikt mogen worden (“uitsluitend voor publicatie op de website van de fotograaf”) zodat er een beperking op het gebruik komt en je daarmee als fotomodel bijvoorbeeld de doorverkoop voor een reclame campagne kunt uitsluiten.
Vanzelfsprekend kun je ook een bepaald type foto uitsluiten (“Uitgezonderd foto’s waarop fotomodel (deels) naakt of in lingerie vertoond wordt”). Het kan verstandig zijn om de vergoeding op te nemen die voor het afstand nemen van het portretrecht is afgesproken, als dat is gebeurd (“Het fotomodel ontvangt als eenmalige tegenprestatie de foto’s op TfP basis”) . Daarnaast kun je laten opnemen over welke foto’s het precies gaat, dat de verleende toestemming voor een bepaalde periode geldt of dat deze afhankelijk wordt gemaakt van andere factoren, zoals de samenwerking met de fotograaf.
In een aantal gevallen mogen rechten worden overgedragen of verkocht aan derden. Dit betekent dat de fotograaf de rechten die voortvloeien uit de afspraken met het fotomodel aan een ander kan overdragen. Wil je dit voorkomen, neem dan een clausule op die expliciet aangeeft dat de fotograaf geen bevoegdheid heeft om de rechten uit de quitclaim over te dragen. Ook geldt dat niet iedereen een dergelijke overeenkomst zo maar mag afsluiten. Voor minderjarigen is bijvoorbeeld toestemming van een ouder of voogd nodig. In dergelijke situaties dient de quitclaim ook door die partijen ondertekend te worden.
