Als iemand foto’s van je wil gebruiken, kun je hier een vergoeding voor vragen. Maar hoe gaat dat in zijn werk? En wat als er misbruik van je foto's wordt gemaakt?
Inhuren en rechten
Wanneer een opdrachtgever een fotograaf inhuurt, dan is de opdrachtgever blijkbaar bereid je te betalen voor je inspanning (inspanning=tijd). Dit wil echter nog niet zeggen dat hij dan ook meteen het recht heeft om de foto’s die je voor hem hebt gemaakt te gebruiken zoals het hem goeddunkt. Op die foto’s berust namelijk het auteursrecht en zijn daarom van de fotograaf, ook op het moment dat dit niet expliciet is vastgelegd.
Professionele fotografen spreken dan ook vooraf met hun opdrachtgevers af hoe zij de opgeleverde foto’s mogen gebruiken. Andersom kan in die afspraken ook zijn opgenomen wat de fotograaf nog met die foto’s mag doen. Zijn dit soort afspraken niet vastgelegd, dan geldt het auteursrecht en kunnen ook andere wetten van toepassing zijn op het gebruik van deze foto’s. Het is belangrijk om te begrijpen, zowel voor opdrachtgevers als voor fotografen, hoe dit in grote lijnen in elkaar steekt.
Zonder opdrachtgever
Stel, een fotograaf maakt foto’s van een landschap en plaatst deze op zijn persoonlijke website. Ongeacht of hij dit heeft aangegeven of niet, op die foto rusten auteursrechten. Dit betekent dat niemand deze foto mag kopiëren of bijvoorbeeld mag vertonen op hun eigen website. Doen ze dat wel, dan kunnen ze daarvoor juridisch aansprakelijk worden gesteld.
Als een fotograaf een foto maakt van een mens, en de foto is niet in opdracht gemaakt, dan mag de fotograaf voor die foto op dezelfde wijze terugvallen op het auteursrecht. Het is zijn creatieve werk en een ander mag daar daarom niet zo maar iets mee doen, dus ook de geportretteerde niet. Veel fotografen menen echter dat hun modellen de gemaakte foto's best zouden mogen gebruiken. Zij hebben er immers ook tijd en energie in gestoken. Het zou daarom een goed gebruik van fotografen moeten zijn om met modellen hier afspraken over te maken en deze vast te leggen in wat wel een quitclaim wordt genoemd. Is er geen quitclaim, dan heeft een fotomodel meestal minder rechten tot nauwelijks rechten om de foto te gebruiken.
Nu zou je je kunnen voorstellen dat een geportretteerde van een fotograaf wil kunnen eisen om zijn foto van diens website te laten halen wanneer die daarop wordt vertoond. Het is misschien logisch om te denken dat hij of zij daar het recht toe heeft, maar toch is dat in dit soort gevallen lang niet altijd waar. Ook in dat geval kan de fotograaf namelijk meestal zelf bepalen wat hij met dit soort foto's doet. De geportretteerde kan daar alleen iets tegen doen wanneer aangetoond kan worden dat hij of zij hierdoor aanmerkelijke schade oploopt. Hiervoor kunnen zij zich in dat geval beroepen op het zogenaamde portretrecht.
In opdracht van
Maakt een fotograaf portretfoto’s in opdracht van een opdrachtgever, dan gelden andere regels. De fotograaf heeft in dat geval altijd toestemming nodig van de geportretteerde om de foto te mogen publiceren. Maar ook dan mag de opdrachtgever niet alles doen met de foto wat hem goeddunkt omdat het auteursrecht wel degelijk bij de fotograaf blijft liggen.
De 'knopdrukker'
Het is handig om te onthouden dat de rechten die op een foto rusten, toevallen aan degene die de foto gemaakt heeft en dat is dus de persoon die op de ontspanner drukte. Dit kan tot onduidelijke situaties leiden. Bijvoorbeeld in een studio van een fotograaf waar tijdens een fotocursus wordt uitgelegd hoe een bepaalde foto gemaakt moet worden. Als de camera op een statief staat en alle instellingen door de fotograaf zijn opgegeven, is de cursist die dan op de ontspanner drukt toch de eigenaar van de foto? En als een fotograaf die in dienst is van een fotostudio en waar via het arbeidscontract de rechten op het werk dat gemaakt wordt tijdens werktijd zijn vastgelegd, heeft die helemaal geen rechten meer? Dit soort uitzonderingen gaan te ver voor dit artikel maar zijn de moeite van het uitzoeken waard op het moment dat die van toepassing kunnen worden.
Licenties
Het is gebruikelijk dat fotografen, wanneer ze ingehuurd worden, naast de afspraken omtrent het inhuren tevens de afspraken omtrent het gebruik van de foto’s door de klant vastleggen. Dat wordt gedaan middels een licentie. De licentie beschrijft de voorwaarden waaronder toestemming wordt verleend aan de klant om de foto te mogen gebruiken. Bedenk dat professionele fotografen hun foto’s nooit zullen verkopen. Ze zullen altijd werken met licenties. Dit is dus een heel gebruikelijke manier van werken.
In een licentie kunnen een aantal zaken zijn opgenomen. Wat je vaak tegenkomt zijn afspraken over waar de foto voor bedoeld is (bijvoorbeeld voor gebruik op de website), waar hij in of op gebruikt gaat worden (in huis-aan-huis folders), voor hoeveel mensen hij vertoond zal worden of in welke regio (bedoeld voor de gemeente Oostzaan) en voor hoe lang (van 2019 tot 2024). De foto mag niet worden doorgegeven aan derden voor gebruik en ook kan er zijn opgenomen dat de fotograaf het recht heeft om de foto’s wel op zijn eigen website te plaatsen voor diens promotie en ga zo maar door.
Is het zo dat de klant op later tijdstip de foto alsnog op zijn website wil plaatsen terwijl dat niet in de licentie is opgenomen, dan zal hij bij de fotograaf naar een aanvullende licentie moeten vragen. Daar moet meestal een zeker bedrag voor worden afgerekend.
De beperking binnen de licentie bepaalt vanzelfsprekend de hoogte van het verschuldigde bedrag. Hoe minder de opdrachtgever met een foto mag, hoe lager de kosten. Dat wat de prijs sterk kan verhogen, is de exclusiviteit van het gebruik. Hoe meer partijen de foto gebruiken, hoe lager de prijs. Maar klanten vragen vaak om uniek beeldmateriaal. Afgesproken kan daarom worden dat de licentie exclusief is. Dat wil zeggen dat de fotograaf de foto’s niet onder licentie zal verkopen (vaak voor een bepaalde periode) aan andere klanten. We spreken hierdoor over exclusieve licenties en over niet-exclusieve licenties.
Soorten licenties
Zoveel afspraken als er te maken zijn, zoveel licenties kunnen er in het leven worden geroepen. Dat kan veel verwarring opleveren, ook bij de uitvoering en handhaving. Om die reden hanteren fotografen soms slechts een of enkele licentievormen die ze een herkenbare naam geven. Bijvoorbeeld een bronzen, zilveren en gouden licentie. De gouden licentie kan exclusiviteit en veel ruimte voor gebruik bieden terwijl een bronzen licentie het gebruik sterk beperkt en geen exclusiviteit biedt. De prijzen variëren vanzelfsprekend mee met deze licenties.
Royalty-free foto’s
In de markt en op internet wordt veel gesproken over zogenaamde “royalty-free images”. Het begrip royalty-free wordt in deze context vaak verkeerd begrepen, wat de nodige consequenties met zich mee kan brengen. Dit betekent namelijk niet dat er voor een dergelijke foto niet betaald hoeft te worden, maar dat men na betaling van een verschuldigd bedrag de foto onbeperkt mag gebruiken.
Die ‘onbeperking’ kent soms toch enkele beperkingen, zoals het niet mogen gebruiken voor commerciële doeleinden. De licentie moet dan dus gelezen worden als “onbeperkt gebruik voor niet-commerciële doeleinden”. Dus al is er voor de foto betaald, dat wil nog niet zeggen dat hij overal voor te gebruiken is.
Voor de Adobe Stock royalty-free images geldt binnen de standaard licentie dat de foto niet “prominent gebruikt mag worden voor goederen of producten voor de verkoop”. Dat is een goed voorbeeld van een dergelijk voorbehoud. Adobe hanteert meerdere licentievormen, ook vormen waarbij de foto wel gebruikt mag worden voor dit doel.
Creative Commons
Ook kun je de term “Creative Commons” tegen komen. Creative Commons is een bepaald type van licensering waarbij het gaat om het leveren van een licentie zonder dat daarvoor betaald hoeft te worden.
De Creative Commons licenties beschrijven dat de foto gratis gebruikt mag worden mits voldaan wordt aan een aantal voorwaarden. Denk hierbij aan gratis gebruik voor niet-commerciële doeleinden of gratis gebruik indien de fotograaf erbij vermeld wordt.
Het zal niet vreemd zijn dat dit soort licenties nogal eens door fotografen wordt gebruikt om meer naamsbekendheid te kunnen verwerven. Dat kunnen ze ook doen door hun foto’s op bepaalde websites te plaatsen die deze licenties toekennen aan de foto’s.
Websites zoals 500px.com bieden de mogelijkheid om licenties voor geuploade foto’s te verkopen. Op deze website is het mogelijk de foto’s royality-free aan te bieden of zelfs middels een exclusieve licentie.
Een foto wordt oneigenlijk gebruikt
Wanneer een fotograaf merkt dat zijn werk buiten de afspraken om gebruikt wordt, heeft hij het recht om zich hier tegen te verzetten. Je kunt gebruikmaken van bijvoorbeeld Google Images en TinEye om naar (afgeleiden van) de eigen foto’s te zoeken zodat je weet waar dat gebeurt.
Er bestaat een klein aantal uitzonderingen waarbij het auteursrecht niet geschonden wordt terwijl een foto toch zonder toestemming wordt gebruikt. De kans dat dit gebeurt is echter klein. Het gaat dan om bijvoorbeeld een situatie waarbij de foto als citaat in een artikel wordt gebruikt of wanneer de foto een zekere nieuwswaarde oplevert.
Grote sites voor de verkoop van stockfoto’s beschikken soms over eigen juridische afdelingen die voortdurend het web afzoeken of er inbreuk op hun rechten wordt gemaakt. Een aantal in te huren juristen biedt ondersteuning voor het aanpakken van dergelijke zaken op basis van no-cure-no-pay aan. Dat wat men meestal doet is dat gesommeerd wordt het werk binnen een vastgestelde periode te verwijderen en dat er een schadevergoeding wordt geëist. Wordt daar geen gehoor aan gegeven, dan kan een rechtszaak worden gestart waarbij men alle kosten bij de aangesproken partij zal proberen te verhalen.
Omdat er ook juristen zijn gespecialiseerd in het zich juist verzetten tegen de claims die hieruit kunnen volgen, zou je kunnen spreken van een soort markt. Ooit vertelde een Nederlandse fotograaf ons dat hij in dat jaar meer geld had verdiend aan het winnen van deze zaken, dan aan het verkopen van licenties. Dat zegt dus wel wat.
