Fotografen doen hun best om hun foto’s zo scherp mogelijk te maken, maar onderschat de kracht van de onscherpte niet! Dit artikel is een ode aan de blur en gaat daarmee over de kracht en de kunst van de onscherpte.
Onscherpte is niet goed
We zijn allemaal groot gebracht met het idee dat onscherpte in foto’s niet goed zou zijn. En inderdaad, vaak is dat ook het geval. Maar onscherpte kan ook zaken verdoezelen, zoals een minder gave huid, beweging suggereren en sfeer oproepen. Onscherpte kan daarom ook heel wenselijk zijn.
Strepen geven beweging
We kennen allemaal foto’s waarop bewegingsstrepen staan zoals in afb 1. Dit is het gevolg van een in verhouding lange sluitertijd ten opzichte van een zich relatief snel verplaatsend object of omdat de camera bewogen wordt tijdens deze lange sluitertijd. Het onderwerp komt hierdoor ‘bewogen’ op de foto te staan.
Dit soort foto’s kunnen soms prachtig zijn en getuigen van iets wat beweegt. Een balletdanseres bijvoorbeeld die een pirouette lijkt te maken. Op de foto lijkt het door de bewegingsonscherpte of de beweging nog steeds plaatsvindt. Bewegingsonscherpte gebruikt om dynamiek in een foto te brengen.
Bij dit soort foto’s zorgen fotografen er meestal voor dat niet de gehele foto onscherp is. Het zijn bepaalde delen die onscherp worden door de bewegingsonscherpte. Juist het contrast tussen het bewegingsloze en het bewegende op de foto creëert de dynamiek. Het geeft betekenis aan wat er te zien is.
Waarom een spook eng is
Een spook is een vaag figuur. We kunnen niet goed zien wat het is. Hoe realistischer (lees scherper) een spook wordt afgebeeld, hoe minder eng hij wordt. Een vaag figuur is een onduidelijk figuur en daarmee gevaarlijk of mysterieus. We begrijpen diens bedoelingen immers niet en kunnen zijn stemming niet peilen.
Voor films waar kinderen naar kijken zijn dat soort karakters niet geschikt. En dus zal men in een film zoals Pirates of the Caribbean de ondoden daarom scherp afbeelden. Hierdoor worden het individuen. En per individu zijn ze daarom herkenbaar en koppelen we daar karaktertrekken aan en een eigen handelen alsof het gewone mensen zijn. Ze zijn hierdoor voorspelbaar geworden.
Ook in de film Casper worden de spoken scherp en duidelijk afgebeeld, al zijn ze doorzichtig. Ongetwijfeld om de jeugdige kijkers niet af te willen schrikken. Men wil dat ze de spookjes niet alleen herkennen, maar ze ook als vriendelijke en/of bestrijdbare en kwetsbare individuen beschouwen. Ze krijgen in de film een persoonlijkheid.
Hoe anders zijn deze films als bijvoorbeeld de film Ringu (The Ring) waarin het spook juist zo eng mogelijk gemaakt moet worden. Dit doen ze door het spook zo onduidelijk mogelijk te maken. In Ringu doen ze dat door haar gezicht te verbergen achter lange zwarte haren. In films als House of Gods doen ze dat door de spoken niet eens te laten zien. Want wat we niet zien is enger als wat we wel zien. Wat we niet zien kunnen we niet bestrijden en daarom willen we zien. Eenmaal gezien verdwijnt de vraag wat er te zien is, begrijpen we de situatie beter en kunnen we onze angsten en nieuwsgierigheid beter beteugelen. Daar kunnen we wat mee.
Gezicht niet scherp
Je kunt er als fotograaf heel bewust voor kiezen om gebruik van onscherpte te maken door bijvoorbeeld een gezicht niet scherp in de opname te verwerken. Afb 2 is daar een voorbeeld van. In deze foto ligt de focus op de handen. Maar het gezicht, dat niet goed te zien is door onscherpte, maakt uiteindelijk wel de foto. We laten hier immers onze gedachten door beïnvloeden. Juist omdat we niet weten hoe ze exact kijkt, gaan we ons afvragen wat er gebeurt en kunnen we daar onze eigen ideeën aan geven. Op die manier zal de ene persoon er misschien iets van extase in kunnen zien, terwijl de ander er angst of juist afwachting in kan zien.
De onscherpte in deze foto is dus niet verkeerd maar juist heel functioneel en bewust gekozen. Het stelt de kijker in staat om zijn eigen verhaal te maken. Het is hiermee niet alleen enorm sfeerbepalend, het zal daardoor meer mensen aan kunnen spreken.
Ook in afb 3 is het gezicht niet goed te zien. Omdat we het gezicht gebruiken om iemand te begrijpen, zorgt dit er voor dat we onze eigen interpretatie aan de foto moeten geven. Hier ontstaat het onduidelijke beeld hoofdzakelijk door de doek die over het hoofd van ons model is gedrapeerd maar ook doordat scherp is gesteld op de doek, en niet op het gezicht.
En ook hier merken we, zelfs zonder dat er een onderdeel in de foto is opgenomen dat wel scherp is afgebeeld, dat de onscherpte zijn uitwerking niet mist. De foto suggereert door het onduidelijke beeld een zekere mate van sereniteit die in een scherpe foto minder goed tot uiting zou zijn gekomen. De onscherpte zorgt voor afstand. Deze vrouw is daardoor eerder een godin dan een buurvrouw. Het is niet iemand die je aanspreekt. Het is hooguit iemand waar je naar kijkt omdat ze zo mysterieus lijkt te zijn.
Achtergrond niet scherp
Iedere fotograaf weet dat hij een onderwerp meer aandacht kan geven door de omgeving van het onderwerp onscherper te maken. Wat scherp is, eist aandacht op, wat onscherp is wordt genegeerd. We kunnen onscherpte daarom ook gebruiken om te helpen de aandacht op iets te vestigen.
In afb 4 zien we hoe dit gebruikt wordt om het onderwerp uit de foto te laten springen. In deze foto vormen de dame, de drank en het stuk van de luxaflex waar ze doorheen kijkt een drie-eenheid die samen laten zien wat er gebeurt. De rest lijkt onbelangrijk te zijn en is daarom in onscherpte gehuld. Maar de onscherpte is niet zo onbelangrijk als het lijkt. Het dwingt de kijker de drie-eenheid te beschouwen als het belangrijkste wat er is. De onscherpte accentueert binnen deze foto daarom het verhaal.
Onscherpte als sfeerbepaler
In afb 5 zijn de kanoërs niet scherp gefotografeerd. We zien dat slechts een paar regendruppels die op het water ketsen de focus hebben gekregen. Juist hierdoor is het een krachtig beeld geworden. De onscherpte in de foto zorgt er immers voor dat het water en de grauwe lucht naadloos in elkaar overlopen zodat een omgeving wordt gesuggereerd die troosteloos is. De kanoërs lijken over deze eenzame plas te dwalen maar de gekleurde jassen waarvan we ons kunnen voorstellen dat ze de personen op de foto beschermen tegen de regen, geven hoop en stralen positiviteit uit.
Hier zorgt de onscherpte voor sfeer. Een goed voorbeeld van hoe sterk onscherpte gebruikt kan worden om gevoelens op te wekken en verhalen te vertellen.
Onscherpte is voor gevorderden
Als iemand fotografie begint te leren, dan zal de docent hem vertellen dat het belangrijk is om te letten op wat scherp is in de foto. Maar voor de gevorderde fotograaf is onscherpte waarschijnlijk een belangrijker instrument dan scherpte geworden. Het is de tool om aandacht te verleggen, mysterie op te roepen en vragen te stellen.
Wat dat betreft is onscherpte in een foto te vergelijken met mist op een mooie lenteochtend. De mist maakt het weiland waar je langs fietst niet beter zichtbaar, details als gras verdwijnen erdoor en zelfs het contrast neemt af. Maar de koeienkop die er boven uitsteekt is hierdoor wel een eyecatcher geworden en het landschap oogt een stuk fraaier en minder saai!
