Wat doet een foto met de kijker? Hij ontroert, brengt je aan het lachen, laat je walgen, laat je huilen, verbaast je of laat je bijvoorbeeld naar iets verlangen. Kort samengevat: het brengt een emotie bij de kijker los.
Gevoel overbrengen
Een goede foto stelt de fotograaf in staat om een emotie of ander gevoel over te brengen. We praten als fotografen met beelden, niet met woorden. Natuurlijk moet de fotograaf de juiste belichting kiezen en moet hij op de juiste plaats scherp gesteld hebben, maar een foto blijft leeg als het geen emotie opwekt.
Op een knop drukken kan iedereen. Toen een van mijn zoons 4 was, maakte hij al aardige foto's toen we in de bossen aan het wandelen waren. Met de volautomatische camera in de aanslag, werden de foto's door hem doorgaans goed belicht en op de juiste manier scherpgesteld. Maar toch waren het niet echt goede foto's. Technisch klopte het misschien wel allemaal, maar de compositie wilde maar niet lukken. Het lijkt een beetje op het verschil tussen moderne kunst en het werk van een kind. "Mijn broertje van 5 kan dat ook", wordt er wel eens gezegd. En dat is dus niet waar. Dat kwam omdat hij steeds vast wilde leggen wat hij zag. Een paddenstoel of een bloem. Maar dat wat een goede fotograaf van een dergelijke “vakantiefotograaf” onderscheidt, is het vermogen het gevoel wat hij heeft, of de essentie van het onderwerp, in een beeld weer te geven.
Wat maakt beter?
Een marketeer van Unilever vertelde me ooit eens dat sommige producten door verschillende fabrikanten worden gemaakt, maar dat het vooral de marketing was die hetzelfde product bij de een ‘beter’ of ‘duurder’ maakte dan bij de ander. Het vak van de marketeer schurkt hiermee klaarblijkelijk aan tegen dat van de fotograaf, maar ook weer niet. De marketeer 'vult' het product of merk met een bepaalde waarde, vaak een emotie. De fotograaf loopt met een emotie rond en geeft die in beeldtaal door.
Je moet dus wel iets hebben, om iets door te kunnen geven. Ik geloof daarom niet zo in "laten we weer eens een keertje wat mooie foto's maken". Mooie foto's zijn geen doel op zich, maar ze zijn het resultaat van een proces. Het kan heel 'mooi' zijn om afgrijselijke foto's te hebben gemaakt. Je weet door het proces waar je naar op zoek bent. Je hoeft dus niet een geheel uitgedacht plan te hebben voordat je aan een fotoshoot begint. Soms heb je aan slechts enkele ideeen voldoende. Werkend (kijkend naar en pratend met) het fotomodel raak je soms verder geinspireerd. Maar er is altijd wel een basis, voordat je zou moeten beginnen.
Het advies
Ons advies is, voor wat het ook waard mag zijn, dat een fotograaf niet moet zoeken naar een mooie plaatje, maar naar dat wat het met de kijker doet. Laat je daarom inspireren! Het fotomodel wekt ook bepaalde emoties, gevoelens, herinneringen, kortom, een sfeer bij je op. Probeer daar iets mee te doen. Het product dat je moet gaan fotograferen zou hetzelfde met je moeten doen. En, als iets je niets doet, dan wordt het ook niets. Stop dan met het maken van foto's. Laat het eerst toe, laat het iets met je doen. Je moet je er namelijk wel voor openstellen!
Als wij een bepaalde opdracht krijgen, dan zoek wij eerst naar de sfeer die we daarbij neer denken te moeten zetten. Pas daarna kiezen wij er het juiste model bij. Het model bepaalt dus niet de sfeer, maar de opdracht doet dat. Wij moesten bijvoorbeeld beeldmateriaal voor Vestal maken, een stoer Amerikaans horloge merk, voor op een website. Het imago van Vestal is, op zijn minst gezegd, “stevig”. Hier past geen traditionele klederdracht bij, maar zelfverzekerde, stoere en zelfbewuste mensen. Zwart leren kleding, motoren en zware sieraden. Dan vallen er al snel ook een aantal fotomodellen af.
Maar hoe doe je dat nu als amateurfotograaf, die al blij is dat hij een fotomodel heeft kunnen strikken voor een fotoshoot? Je doet gewoon hetzelfde als een vakfotograaf met de opdracht om een willekeurig persoon te fotograferen. En onze tip daarvoor luidt: fotografeer alleen een mens waar je iets, wat dan ook, mee hebt. Bespreek met het model wat je in haar of hem ziet, vraag of ze dat ook wat vinden en maak alleen die foto's die in het verlengde van die sfeer liggen.
Etaleur
Een fotograaf is een soort etaleur van gevoelens. Hij ziet iets, een mens of een voorwerp, en ziet daar iets in, of liever, voelt daar iets bij. Daarna vraagt hij zich af hoe hij dit het beste kan 'etaleren' op een foto. Juist dit aspect, het doorgeven van deze emoties in foto's, is de kunst van het fotograferen. Je kunt veel leren over de techniek, je kunt leren mooie foto's na te maken, maar hoe goed je dat ook kunt, je kunt dan hooguit spreken van een vaardige fotograaf. Vaardige fotografen kunnen heel goed de volgens vast opgestelde regels pasfoto's maken of een standaard bruidsrapportage verzorgen. Maar een echte (kunst-)fotograaf is niet een fotograaf met kunstjes, het is een fotograaf die kunst maakt. Zijn werk is authentiek.
Het is in dit kader ook niet zo vreemd om in te zien waarom je betere fotografen kunt herkennen aan hun werk. Het zijn niet de geeigende paden die ze aflopen. Die stijl hoort gewoon echt bij hun, die wordt niet gespeeld. Je ziet dat ze die stijl steeds verder vervolmaken. Zoiets zoals je een goede popster herkent als hij een nieuw nummer heeft uitgebracht en je het voor de eerste keer op de radio hoort. Sommige artiesten herken je echter niet, het nummer zou net zo goed door een ander geschreven en/of gemaakt kunnen zijn. En dat is dan ook vaak zo. Ze volgen een stijl, maar het is niet per se hun stijl. Ze zijn geinspireerd door anderen, en doen ze na. Prima natuurlijk, maar anderen kun je wel nadoen, zoals je het werk van Picasso kunt naschilderen, maar je bent dan zelf nog geen Picasso.
Dit nu brengt ons wel op de vraag of compositieregels eigenlijk wel te geven zijn. De authentieke fotograaf loopt immers niet zonder meer de geeigende paden af. Wij hebben op die vraag een dubbel antwoord. Nee, want als de foto dat doet waarvoor hij bedoeld is, dan is het goed, ongeacht welke regels wel dan niet toegepast zijn. En wie regeltjes opvolgt, is per definitie een volger. Maar ook ja, want sommige regels lijken zowat universeel te zijn. Je moet de regels goed kennen om er van af te kunnen wijken. Ook Bach, Picasso en Prince hanteerden regels in hun werk. Hanteer je die niet, dan kan het gevoel blijkbaar ook niet echt goed overgebracht worden.