Kleurprofielen

Software pakketten zoals Adobe Photoshop en Capture One, maar ook camera's, printers en monitoren werken met zogenaamde kleurprofielen. Iedereen is ze wel eens tegen gekomen. Termen als sRGB en AdobeRGB kennen we allemaal. Maar waar dienen kleurprofielen nu precies voor en welke moet je kiezen?

Met RGB beschrijf je de kleur

RGB is een methode om kleuren te beschrijven met behulp van drie getallen. Met RGB leg je de waarden voor rood, groen en blauw vast. Vandaar dat het RGB heet. Door deze kleuren te mengen kun je een groot aantal kleuren beschrijven. Bij RGB kunnen de waarden variëren tussen 0 en 255. Stel je dit voor als het mengen van verf: RGB 200,20,150 betekent dan: stop in een potje 200 bekers rood, 20 bekers groen en 150 bekers blauw en meng die goed door elkaar. Met licht krijg je dan een lila-achtige kleur.

Deze manier is beperkt, want als je voor deze methode het maximaal aantal te beschrijven kleuren gaat berekenen, dan kom je daarmee uit op best een relatief laag aantal, namelijk 16.777.216 (256x256x256) kleuren. Ons oog kan daar een veelvoud van zien. Maar deze methode is ooit ontwikkeld voor de eerste kleurenmonitoren en die waren nu eenmaal beperkt. Toch bleek dit aantal kleuren voldoende te zijn om bijvoorbeeld een foto op een beeldscherm mee in te kunnen kleuren. We hebben blijkbaar genoeg aan dit aantal kleurvariaties om dit acceptabel te kunnen doen. Door daar nog een component aan toe te voegen, namelijk de intensiteit van de kleur, ontstaan er voldoende mogelijkheden. Een kleur met een lage intensiteit is namelijk flets, een kleur met een hoge intensiteit helder of fel. Vandaar dat we heel wat kunnen laten zien met deze kleurbeschrijving.

Wat is een kleurprofiel?

RGB 0,0,0 betekent binnen deze analogie dat je geen enkele kleur in het potje stopt. Je krijgt dan zwart terwijl je met 255,255,255 van alle kleuren het maximum toevoegt. Als je dat doet dan ontstaat er wit. Dat lijkt misschien vreemd, want als je alle verf die je hebt bij elkaar gooit en mengt zou je toch zwart moeten krijgen. En ja, dat klopt ook wel, maar het gaat bij ons niet om verf maar om licht. Alle kleuren licht bij elkaar maken dat wit licht ontstaat. Hebben we geen licht, dan wordt het zwart. Omdat we het hebben over het mengen van licht en niet om verf, is ook niet geel, maar groen een van de drie primaire kleuren.

Een kleurprofiel is een soort tabel. Het zegt welke kleur bij welke RGB code hoort. Als je met RGB kleuren beschrijft, dan zal duidelijk zijn dat in een dergelijke tabel 0,0,0 zwart wordt aangegeven en met 255,255,255 wit. Maar 250,25,25 kan in het ene kleurprofiel een andere kleur rood opleveren dan in het andere omdat de tabel voor dat andere kleurprofiel een andere kleurruimte beschrijft.

Wat is een kleurruimte?

Een kleurruimte is het gebied van kleuren dat door het kleurprofiel beschreven wordt. Dat loopt van een bepaalde kleur blauw naar groen en naar rood. Als je een kleurruimte op papier kleurt, dan zie je dus een soort driehoek waarbij rood, blauw en groen de hoekpunten vormen. Maar deze hoekpunten kunnen verder of minder ver in bijvoorbeeld het groene deel, het blauwe of het rode deel liggen. Het verschil tussen kleurruimtes is dan ook waar deze hoekpunten zich bevinden. Hierdoor zal de ene kleurruimte groter zijn dan de andere. 

Een kleurprofiel kan dus beschouwd worden als een tabel waarin de kleur uit een kleurruimte die bij een bepaalde RGB waarde hoort, teruggevonden kan worden. Maar deze tabel beschrijft natuurlijk alleen de kleuren die zich binnen de kleurruimte van dat kleurprofiel bevinden. Kleurruimte en kleurprofiel worden overigens soms als synoniemen door elkaar heen gebruikt. 

Iedere kleurruimte heeft een grens. Achter de uiterste groen van een bepaalde kleurruimte liggen nog andere kleuren groen, maar die bevinden zich niet in de kleurruimte en kunnen daardoor niet beschreven worden. 

Hoe groter de kleurruimte, hoe verder de kleuren die beschreven worden uit elkaar liggen. Omdat het totaal aantal kleuren hetzelfde blijft, worden de sprongen (afstanden) tussen de beschreven kleuren automatisch groter. Maar als een kleurruimte groter is, dan kan het dus ook meer variatie in kleur laten zien.

Soorten kleurprofielen

Een van de verschillen tussen de diverse kleurprofielen is dus dat ze meer of minder afstand tussen de oplopende kleuren hanteren dan de andere. Hoe dichter de afstand tussen de oplopende kleuren is, hoe genuanceerder je dat deel van het spectrum kunt laten zien. Maar als een kleurprofiel met een grotere afstand tussen de kleuren vergeleken wordt met die met een kleinere afstand en ze hanteren beide hetzelfde aantal kleuren, dan zal het kleurprofiel met de kleine afstand weliswaar op dat gebied meer nuance laten zien, maar ook minder ver in de verschillen van die kleur kunnen komen. En dat is nu net het verschil tussen de verschillende kleurprofielen. 

sRGB of AdobeRGB zijn dus niet een soort ‘gewoon RGB’ met meer getallen, wat je soms leest. sRGB en AdobeRGB werken op basis van RGB en gebruiken gewoon dezelfde schaal van waarden van 0 tot 255 voor de kleuren rood, groen en blauw. Maar deze kleurprofielen zullen met een groot aantal waarden andere kleuren aangeven. 

sRGB is ontwikkeld door HP en Microsoft om kleuren te kunnen beschrijven voor beeldschermen. Met sRGB kun je daardoor vooral goed kleuren "kiezen" die het goed doen op beeldschermen. Dit zijn kleuren met een relatief hoge verzadiging. AdobeRGB is, hoe kan het ook anders, ontwikkeld door Adobe in 1998 en ontstond na sRGB. Het is ontwikkeld om het verschil tussen de kleuren voor printers (CMYK) en beeldschermen (sRGB) op te lossen. Het idee was om met dezelfde RGB code voor het beeldscherm dezelfde kleur voor de printer te kunnen beschrijven. Handig als dat wat je op het scherm ziet, ook zo uit de printer zou moeten komen. Maar om dat te kunnen doen was de kleurruimte van sRGB niet groot genoeg. AdobeRGB kent dus ook een grotere kleurruimte dan sRGB.

Een ander kleurprofiel, zoals ProPhotoRGB, kent weer grotere kleurruimte dan AdobeRGB. ProPhotoRGB werd speciaal ontwikkeld voor fotografie zodat er een groter bereik zou komen voor dit soort afbeeldingen. Dit is overigens ook het kleurprofiel dat bijvoorbeeld door Adobe Lightroom op de achtergrond wordt gebruikt. De meeste monitoren kunnen veel van de kleuren uit deze kleurruimte niet laten zien en daarom vindt er na bewerking altijd een conversie plaats. Kortom, ieder kleurprofiel bedekt een deel van het zichtbare spectrum. Ze bedekken dat deel waarvoor ze gemaakt zijn. Het heeft natuurlijk geen zin om kleuren te beschrijven die niet op een monitor of op een vel papier te gebruiken zijn. Vandaar dat kleurprofielen begrensd zijn.

De kleurruimte van sRGB past geheel binnen AdobeRGB. Dit laatste kleurprofiel bestrijkt een grotere kleurruimte dan sRGB maar dat wil ook zeggen dat, met evenveel te beschrijven kleuren, dat de te beschrijven kleuren van AdobeRGB verder uit elkaar liggen dan die van sRGB. Wat je zal opvallen, als je deze kleurruimtes op elkaar legt, is dat dit niet voor alle kleuren geldt. De rode en gele kleuren (hoekpunten) komen nagenoeg overeen, maar AdobeRGB heeft wel wat meer blauw en veel meer groen dan sRGB. 

Wat minder bekend, maar zeker de moeite van het kennen waard, is eciRGB. sRGB en AdobeRGB zijn gebaseerd op een kleurtemperatuur van 6500K terwijl daglicht, dat voor ons fotografen natuurlijk erg belangrijk is, zich toch rond de 5000K bevindt. Het relatief nieuwe kleurprofiel eciRGB gaat wel uit van deze 5000K en zit qua verzadiging ergens tussen sRGB en AdobeRGB in. Volgens mensen die hier veel van zouden kunnen weten, zou eciRGB wel eens de toekomstige standaard kunnen gaan worden. Een enkeling raadt daarom nu al aan bestanden in eciRGB op te slaan. Dat er een standaard zou komen die voor alle doeleinden gebruikt zou kunnen worden, zou heel prettig zijn, maar we zullen nog wel even moeten wachten totdat het zo ver is.  

Is RGB heilig?

Het lijkt er misschien op dat we ooit voor RGB gekozen hebben en dat maar niet los kunnen laten. Een beetje waar is dat wel, maar er bestaan wel degelijk andere methoden om kleuren te beschrijven. LAB Color Space is zo’n methode. Daarin wordt de lichtintensiteit in verband gebracht met groen-rood licht en blauw-geel licht. Dit vormt samen een soort 3D-model van kleuren. Deze methode overstijgt de nuances van RGB varianten en CMYK ruimschoots. Maar we zullen het waarschijnlijk nog wel een tijdje met RGB moeten doen, gezien het gegeven dat de meeste apparatuur en software op basis van RGB werkt.

Toch is een benadering zoals LAB Color Space zeker niet nutteloos te noemen! Juist omdat dergelijke methoden veel meer nuances kunnen beschrijven, kunnen ze heel goed gebruikt kan worden om bijvoorbeeld conversies tussen verschillende systemen uit te voeren. 

Welk kleurprofiel moet je nu kiezen?

Misschien denk je nu dat het logisch is om voor AdobeRGB te kiezen omdat dit over een grotere kleurruimte dan sRGB beschikt. Helaas, zo eenvoudig is het niet. Je moet namelijk kijken naar waar je de afbeelding voor gaat gebruiken.

Stel je moet afbeeldingen maken voor een website. Op dat moment kun je toch maar het beste kiezen voor sRGB. Gebruik je een AdobeRGB afbeelding en plaats je die op het net, dan zal soms de verkeerde kleur worden vertoond. Omdat de software en apparatuur van de bezoeker niet altijd goed om kunnen gaan met een kleurruimte anders dan sRGB. Hierdoor zal het bredere palet aan kleuren voor afbeeldingen gemaakt in andere kleurprofielen minder goed vertoond worden. Afbeeldingen gemaakt met AdobeRGB hebben daar soms last van doordat met name de uitgebreidere AdobeRGB groen nuances niet goed kunnen worden weergegeven en afbeeldingen daardoor donkerder worden vertoond dan dat ze in werkelijkheid zijn.

Juist omdat de kleurruimte van AdobeRGB 'ruimer' is dan sRGB en beter aansluit op CMYK is het daarmee wel weer een betere keuze dan sRGB als het gaat om bestanden maken die afgedrukt moeten worden op papier. En dan vooral als je ze zelf afdrukt. Drukkers vragen soms om een specifiek kleurprofiel, dat zou ook sRGB kunnen zijn! ProPhotoRGB is als kleurruimte groter dan AdobeRGB en daarmee beter geschikt voor afbeeldingen die tot in klein detail geretoucheerd moeten kunnen worden. Dan moet je echter wel een monitor hebben die een dergelijke kleurruimte aan kan, anders kun je het niet zien. 

In veel fotocursussen wordt aanbevolen om met AdobeRGB te werken en wanneer je een foto op bijvoorbeeld een website plaatst deze dan maar te converteren naar sRGB. Het idee hier achter is dat je je vaak niet zeker weet of de foto toch nog op papier afgedrukt moet worden en dan heb je in ieder geval het grotere spectrum van deze kleurruimte te pakken. Dat is niet zo'n gekke gedachte natuurlijk. Een aantal fotografen noemt sRGB zelfs "stupid RGB" om redenen dat je daarmee zou kiezen voor een kleine kleurruimte. Maar switchen van kleurruimte betekent conversie en conversie betekent verlies. En let op: erg veel apparatuur en bepaalde drukkers werken nu eenmaal op basis van sRGB en niet op basis van AdobeRGB. Voordat je de camera en Photoshop hierop instelt is het dus raadzaam om toch even goed te bepalen of dat voor jou wel echt het beste is. 

Preview met het kleurprofiel

Photoshop heeft, net als veel andere beeldbewerkingssoftware, de mogelijkheid om in een soort preview te bekijken hoe een afbeelding er uit komt te zien wanneer deze in een ander kleurprofiel zou worden omgezet. Stel je wilt een foto beoordelen alsof hij in sRGB zou zijn gezet. Ga dan naar het menu View, Proof Setup en kies hier voor "Internet Standard RGB (sRGB)". Kies dan View, Proof Colors of druk op Ctrl+Y.