In de jaren vijftig en zestig was het heel wat als een vrouw secretaresse kon worden van een directeur. Dan had ze het gemaakt. Daar werden foto’s en zelfs films over gemaakt. Dat willen wij ook. Maar was het echt wel zo leuk als secretaresse?
Belangrijk beroep
In de jaren vijftig ontstond er een gebrek aan arbeidskrachten en vrouwen gingen massaal aan het werk. Hun werk bestond vooral uit secretariële werkzaamheden. Overigens laat US Census zien dat voor meer dan 95% van de Amerikaanse vrouwen dit in 2021 nog steeds gold.
Een secretaresse van een directeur was zo’n beetje het hoogst bereikbare. Die functie had daarom aanzien en daar hield men dan ook rekening mee. In films en tv-series kwam dit terug. Miss Hathaway uit de favoriete serie ‘The Beverly Hillbillies’ is daar een goed voorbeeld van.
In de jaren vijftig werd door Ian Fleming het karakter van James Bond bedacht. Wanneer we in zijn eerste boeken lezen over Miss Moneypenny, de secretaresse van M die flirt met James Bond, krijgen we een idee over hoe tegen deze dames aan werd gekeken. Ze werden blijkbaar beschouwd als een beetje simpele, handige, mooie, trouwe en vooral lieve vertrouwelingen van hun baas.
In latere tijden, waarin de ideale vrouw minder als slaafs, lief, dienstbaar en verzorgend werd beschouwd, veranderde het karakter van Moneypenny in de Bondfilms. Ze bleek in bijvoorbeeld Skyfall (2012) een veldofficier te zijn geweest die James Bond neergeschoten had. Ze heeft de rang van tweede officier bij de Women's Royal Naval Service en heeft daarom toestemming om ook de geheime documenten te mogen inzien die over haar bureau gaan. Moraal: Je kunt echt niet zomaar secretaresse van M worden. Haar persoonlijkheid werd daarmee veel intelligenter en ook stoerder gemaakt.
Verwachtingen
In 1969 publiceerde de Times nog een artikel waarin werd beschreven hoe je als secretaresse het beste voldeed. En dat was als vrouw, liefst als jonge vrouw. Mannen deden dit werk niet. En deze vrouw moest volgens het artikel in staat zijn goed koffie en thee te kunnen zetten en er mooi en netjes uitzien. Opleidingen tot secretaresse gaven dan ook les in het gebruik van make-up en zelfs hoe je het beste uit een auto kon stappen. En ampersand werd in het artikel ook nog verteld dat ze wel deodorant moest dragen.
Let wel, de jaren zestig zijn niet te vergelijken met hoe wij nu leven. Mannen werden toen niet snel aangeklaagd voor het slaan van hun vrouwen en een vrouw had toestemming van haar man nodig om in de auto te mogen rijden. De pil was net uitgevonden en men was bezig om te leren om met deze nieuwe vrijheid om te gaan.
Het was pas in die tijd dat seksisme wettelijk en maatschappelijk werd aangepakt, maar het was voor iedereen toch wel duidelijk dat je, als jonge secretaresse, alleen ‘vrij’ en ‘zelfstandig’ kon zijn als je voldeed aan de eisen die je baas aan je stelde. En dat betekende soms ook dat je bereid moest zijn om veel te accepteren en veel toe te laten.
Gezegd moet worden dat met de pil in de ene hand en een salaris in de andere, de jonge vrouw in die tijd wel voor het eerst haar eigen woning kon huren en zelf kleding kon kopen. Ze had het niet meer nodig om een echtgenoot of ouders om toestemming te vragen, maar het betekende ook dat ze niet het risico kon lopen haar baan te verliezen. Kortom, ze moest precies doen wat de baas van haar verlangde.
Op dit moment
Wanneer je nu in bedrijven komt en vraagt naar de secretaresse van de directeur, dan zul je misschien vreemd worden aangekeken. Als er al een dergelijke persoon werkzaam is, dan heet deze PA (Personal Assistant) of Office Manager en zal vast niet verantwoordelijk zijn voor de koffie en al helemaal niet voor de gerieven van de baas. Het zijn eerder projectmedewerkers dan de verzorgende types van toen met als collega's een groeiend aantal mannen in hetzelfde vakgebied.
Een paar dingen zijn echter niet of nauwelijks veranderd. Ook deze geëvolueerde versie van de functie vereist nog steeds een hoge mate van klik met en vertrouwen van de directeur. De PA weet veel over de zaken van een organisatie die als vertrouwelijk behandeld moeten worden en de PA moet nog steeds snel begrijpen wat de directeur probeert te bereiken.
In Charles Dickens ‘a Christmas Carol’ maken we kennis met Bob Cratchit, de boekhouder van Ebenezer Scrooge die secretarieel werk uitvoert. Een man in die rol in die tijd, zul je misschien denken. Maar Charles Dickens was zijn tijd hiermee niet echt vooruit. Tot de komst van de typemachine begin 1900 waren het namelijk altijd mannen die het administratieve werk deden, vrouwen zaten thuis.
Wil je daarom een foto van een dergelijke setting maken van voor 1900, bedenk dan dat het niet juist zou zijn wanneer je dan vrouwen in deze functie zou fotograferen. Zorg dat je foto’s ‘kloppen’ om ze zo geloofwaardig mogelijk te maken.
Invloed
Er werd vroeger wel gezegd dat er achter iedere grote man een grote vrouw stond. Ook van Clinton en Obama werd dat nog gezegd. In deze tijd zullen we dat niet meer zo snel zeggen, mede omdat toonaangevende organisaties nu ook succesvol door vrouwen worden geleid. Maar misschien gaat dit wel op voor een directeur en zijn of haar PA.
De PA is allang geen slaafse bediende meer, maar een zelfstandig werkende en verantwoordelijke persoon waarvan menigeen niet snel zal durven te beweren dat het een ‘dom blondje’ is. Deze functie is cruciaal geworden voor de goede werking van het bedrijf. Als spil van de organisatie is de PA vooral iemand die zich bezighoudt met interne communicatie en organiseren.
Veel van de oude taken van secretaresses zijn inmiddels overgenomen door automatisering omdat IT in een aantal gevallen meer en sneller kan dan een mens. Met deze automatisering moet de hedendaagse PA dan ook goed om kunnen gaan.
Secretariële werkzaamheden
Om nu een secretaresse uit de jaren zestig neer te zetten als louter een volgzaam dom typetje is toch zeker niet altijd terecht. De werkzaamheden van secretaresses uit de jaren zestig liepen ver uiteen en konden sterk van karakter wisselen per bedrijf en per directeur. Er werd inderdaad verslag gedaan van cadeautjes moeten kopen voor de vrouw van de baas, maar ook tot het controleren van de voortgang van de werkzaamheden op bouwplaatsen of het bijhouden van de financiële koers van het bedrijf.
Hoe belangrijk of verantwoordelijk het werk van een secretaresse kan zijn en ook dat je als secretaresse niet altijd kunt zeggen dat je alleen maar de opdrachten van je baas uitvoert, bleek nog eens in oktober 2021. In die maand werd Irmgard Furchner (toen 96) als secretaresse voor de rechtbank ontboden. Dat was een kinderrechter omdat zij, toen zij pas achttien jaar oud was, voor Paul-Werner Hoppe werkte. Hoppe was een SSer die werkzaam was in het concentratiekamp Stutthof. Volgens de justitie zou zij, met haar werkzaamheden, geholpen hebben bij het systematisch doden van de gevangenen. Zij zou onder andere de executiebevelen hebben uitgetikt en daarover werd zij door het gerecht alsnog ter verantwoording geroepen.
Binnen het secretariële werk werden en worden vaak administratieve handelingen verricht. De secretaresse stelde brieven en verslagen op waaruit conclusies werden getrokken die van belang waren voor de organisatie. Daarvoor kreeg ze gegevens aangeleverd vanuit verschillende geledingen van het bedrijf. Het opstellen en onderbouwen van deze soms complexe en vertrouwelijke rapporten kon moeilijk zijn, vooral als er met financiële gegevens werd gewerkt. Er waren immers nog geen computers of elektronische rekenmachines op kantoren aanwezig.
Van dit soort secretaresses werd niet alleen verwacht dat ze goed konden rekenen, maar ook dat zij beschikten over een behoorlijk analytisch vermogen en inzicht. Ze moesten kunnen controleren of de basis van hun gegevens wel correct was en ze moest weten hoe ze al deze gegevens in een juiste relatie met elkaar in verband kon brengen. Het was handig daar hulpmiddelen voor te gebruiken.
De firma Walther was een van de bedrijven die in die tijd hiervoor zogenaamde bureaumachines produceerden. Dit waren een soort rekenmachines die werkten op basis van pinholes. Wij hebben een dergelijke machine in ons bezit en deze hebben we gebruikt als prop in onze foto. En niet op de laatste plaats ook omdat de firma Walther een wapenproducent was. Zij ontwikkelde onder andere de Walther PPK, het pistool dat James Bond gebruikt en daarmee is de cirkel rond! Zie ook afb 4 waarin de besproken Walther machine en een PPK worden getoond.
We kijken op afb 4 naar een foto naar het model WRS-160, een apparaat dat gemaakt werd tussen 1956 en 1968 als een mechanische rekenmachine en op het hoofdkantoor van De Gruyter werd gebruikt door secretaresses. De Gruyter was een grote Nederlandse winkelketen die in 1976 ophield te bestaan omdat ze niet met haar tijd was meegegaan.
Onze foto
Wij wilden met onze foto (afb 5) de sfeer van de secretaresse uit de jaren zestig oproepen maar wel met een kwinkslag. Haar schoenen heeft ze daarom uitgeschopt. Iets wat in werkelijkheid niet snel zou hebben plaatsgevonden. Dit om aan te geven dat ze wel wat anders is dan het brave meisje dat door de Times werd beschreven.
En ze is ook slim. We zien dat ze werkt aan een verslag, de leren schrijfmap ligt open voor haar. Naast haar staat de Walter WRS-160 om berekeningen op uit te voeren en omdat er zoveel mappen en paparassen op haar bureau liggen, heeft ze haar oude schrijfmachine even op de grond gezet. De stempel op de tafel wordt gebruikt om het rapport, wanneer het af is, officieel te kunnen bekrachtigen.
Onze secretaresse is duidelijk niet het slaafje van de baas, maar een jonge vrouw die werkt om geld te verdienen en daarmee zelfstandig en onafhankelijk kan zijn. Daarnaast heeft ze invloed op dat wat er gebeurt. Ze heeft hiervoor een aantal van de eigenschappen van Miss Moneypenny en Miss Hathaway gecombineerd. In haar handtasje bevindt zich nog net geen Walther PPK, hoewel we dat nog niet eens zeker weten.
We hadden ons zelf bedacht dat ze de loyale en efficiënte secretaresse van haar baas was, maar dat ze soms ook met tegenzin de wensen van hem uitvoert. Ze probeert haar collega’s subtiel te beschermen tegen zijn bewind wanneer dat nodig is. Hoewel ze weinig dank krijgt van haar baas voor haar inspanningen zit ze daar toch wel goed en is ze tevreden. Ze gaat niet in op de avances van haar baas, die hij dan ook maar opgegeven heeft, maar weet hem steeds voldoende te overtuigen van de kwaliteit van haar werk zodat hij haar niet zal ontslaan.
Er is net iemand binnengekomen in haar kamer op kantoor. We zien aan haar gezicht en de wijze waarop ze tegen hem praat dat we in haar domein zijn gekomen en dat zij daar de baas is. “Je stoort me”, lijkt ze te zeggen omdat ze door moet werken, maar tegelijkertijd zie je dat ze hartelijk is en haar ogen verraden dat ze de persoon die binnen is gekomen eigenlijk wel mag.
Ze heeft controle, invloed, aanzien, aandacht, een goed leven en een goed salaris. Heel andere randvoorwaarden dan dat veel van haar ‘echte tijdsgenoten’ in werkelijkheid hadden, maar wel iets wat we haar toewensen. Daarom hebben we dit zo ter ere van hen gemaakt.
Over de foto
De foto is in zwart-wit uitgewerkt omdat er ten tijde dat dit verhaal zich afspeelt nog geen kleurenfoto’s werden gemaakt. Verder hebben we veel aandacht gespendeerd aan hoe de belichting ingesteld zou moeten worden. Hier zijn vier studiolampen voor gebruikt.
Een beauty dish is gebruikt voor het gezicht van het model. Haar arm werpt daardoor een lichte schaduw af op haar jurkje. Dit is een belangrijk detail omdat de foto anders te vlak zou zijn geworden. Deze schaduw zorgt voor “breking” van de relatief grote oppervlakte van de contrastrijke jurk. Hierdoor komt er meer diepte in de foto.
Een lamp rechtsvoor zorgt voor het main light en een studiolamp rechtsachter het model fungeert als hair light.
Dan is er nog het jurkje. Het jurkje zou een kledingstuk uit deze tijd kunnen zijn, ware het niet dat we de grote witte strik aan de voorzijde apart hebben belicht met een snoot. Hierdoor valt het net iets meer op. De kijker ziet niet wat het is, maar hij wordt er op geattendeerd dat er iets aan de voorzijde van de jurk hangt. Dat is iets wat we nu niet meer kennen en daarmee verklaart hij de kleding tot iets ‘ouds’. De meubels, de telefoon, het theekopje, de rekenmachine en de schrijfmachine werken natuurlijk ook allemaal mee aan het tijdsbeeld. Het is belangrijk om goed op de props te letten, het verhaal dat je wilt vertellen moet ‘kloppen’, zoals eerder gezegd.
Wat je misschien zal zijn opgevallen is dat er helemaal niet zoveel op de foto staat. Geen kasten, geen achtergrond of wat dan ook. De vloer en de backdrop zijn gewoon zwart gehouden. Zwarte kantoren bestonden er niet, maar dit zorgt wel voor een rustige foto waarbij de aandacht geheel wordt opgeëist door het onderwerp en het verhaal beter overgebracht kan worden.
De ordner op de tafel is overigens een verwijzing naar afb 3. De hedendaagse Office Manager heeft daar dezelfde gele ordner vast en hiermee willen we laten zien dat lang niet alles veranderd is aan het werk.
Tijdens de nabewerking hebben we de foto niet alleen zwart-wit gemaakt. We hebben ook wat ruis toegevoegd aan de foto zodat hij wat korrelig wordt en er een witte omlijsting om heen geplaatst. Maak dit soort foto’s niet te geel, het zijn immers geen foto’s uit de beginperiode van de fotografie. Deze periode speelde zich zo’n zeventig jaar geleden af. Menigeen heeft van opa of oma nog dergelijke foto’s in een schoenendoos liggen. Dat zijn dan vaak dit soort zwart-wit foto’s en geen vergeelde en sterk beschadigde afdrukken die met natte platen zijn gemaakt.
