Rookpluimen fotograferen

De altijd veranderende rook is leuk en interessant om te fotograferen. Al was het maar omdat het prachtige effecten op kan leveren. En moeilijk is het niet!

Wat is rook?

Witte rook bestaat vooral uit waterdamp, maar rook zoals afkomstig van een kampvuur bevat ook roetdeeltjes en andere stofdeeltjes. Daarom kan dat soort rook zelfs zwart van kleur worden.

Rook kan een signaalfunctie hebben. Indianen communiceerden met rooksignalen, net zoals ook tijdens de verkiezing van een paus rook wordt gebruikt om iets door te geven. Witte rook als een paus gekozen is, zwarte rook als dat nog niet is gebeurd.

Maar rook kent meer betekenissen. Rook kan mysterie benadrukken maar ook gevaar. Het kan  genot inhouden of iets heiligs voorstellen. Kortom, rook doet meer met ons dan dat je misschien op eerste gezicht zou kunnen denken.

Natuurkundig effect

Los van deze betekenissen kan rook ook nog eens fascinerende vormen opleveren die te vergelijken zijn met gespoten inkt in water. Die vormen ontstaan doordat de lucht in beweging is en als de rook maar hoog genoeg is opgestegen dan gaat de rook, zelfs in een heel rustige ruimte, alsnog grillige vormen vertonen om uiteindelijk uit elkaar te vallen door bijzonder interessante maar ook complexe natuurkundige effecten. Het wordt dan ook niet voor niets een rookpluim genoemd.

Gelukkig hoeven wij als fotografen niet precies te weten hoe rookpluimen exact ontstaan, maar we hebben wel te maken met de effecten die dit oplevert. Een rookpluim van een relatief kleine bron zal door deze natuurkundige aspecten namelijk zijn vorm krijgen en snel uitsterven. Daarom maken we deze foto’s vlakbij het ontstaanspunt van de rookpluim.

De opstelling voor de opname

Je kunt natuurlijk een rookmachine gebruiken om rook te produceren. Maar voor dit artikel gaan we het anders doen. We plaatsen voor deze foto de camera op een statief. Hierdoor heb je later je handen vrij om de rookpluim van richting te kunnen veranderen. Wij gebruiken overigens een staafje wierook om de rook mee te kunnen maken. De wierook klemmen we vast in een ‘handje’ (zie afb 1).

We stellen de camera scherp op een punt recht boven de wierook. De autofocus schakelen we uit. Automatisch scherpstellen op de rook werkt vaak niet zo goed en omdat de camera en wierook niet van positie zullen veranderen leek ons dit een prima oplossing.

Overigens bleek in ons geval dat we best konden scherpstellen op de rook. Dat verraste ons een beetje, maar werkte dus goed. We bleven echter wel met de hand scherpstellen omdat wij zelf wilden bepalen welke delen scherp, en welke delen minder scherp zouden worden. Omdat automatisch scherpstellen gemakkelijk is, gebruikten we een methode die daar tussenin ligt: de 'Back Button Autofocus'.

Als lichtbron gebruiken we een kleine flitser die we in een hoek van 90 graden ten opzichte van de camera plaatsen zodat het licht van links naar rechts voor de camera langs zal gaan (zie afb 2). Door een zwarte backdrop (A) te gebruiken hebben we onze eerste opstelling gereed gekregen.

De flag (B) in afb 2 is niets anders als een zwart stukje karton dat gebruikt kan worden mocht het licht van de flitser in de lens terecht komen. We willen immers geen lens flare laten ontstaan. Voor onze foto's was dit echter niet nodig. We hadden de flitser een klein beetje naar achteren gericht zodat feathered light ontstond. Ook een manier.

Natuurlijk kun je gebruikmaken van een softbox of iets anders dat het licht wat diffuser maakt. Voor de lichtperfectionist is het natuurlijk leuk om een lichtstrook te maken door voor de flitser twee zwarte flags te plaatsen waar zich een kiertje tussen bevindt. Op die manier laten we een strook licht op de scene vallen wat het resultaat vast en zeker ten goede zal doen komen. Maar voor de foto's die we voor dit artikel maakten, hebben we dit niet gedaan. Geen spleet, geen softbox of wat dan ook. 

Testopnames

We maken nu een aantal testopnames waarbij we er op letten dat de rook goed verlicht wordt en de omgeving mooi donker blijft. Heel veel scherptediepte hebben we niet nodig, maar wel voldoende natuurlijk.

In afb 3 zie je dat de rook mooi verlicht wordt maar dat het licht te sterk is voor de top van de wierookstaaf. Dat vonden we geen probleem. Het ging ons om de rook, niet om de staaf dit keer en die kunnen we er later nog eenvoudig vanaf halen. 

Door het licht aan een kant te houden, zien we dat de linkerkant van de rook fraai oplicht maar de rechterkant ook nog gewoon zichtbaar blijft. Het licht gaat immers door de rook heen en zal ook de andere kant vanuit de binnenzijde verlichten. Natuurlijk houdt de rook ook een deel van het licht tegen waardoor de rechterkant donkerder zal worden en de rook meer diepte krijgt. Dat is wat we willen in dit geval. 

Belichtingstijd

We willen geen onnodige bewegingsstrepen veroorzaken en zoeken daarom naar een korte belichtingstijd. Toch hoeven we daarom niet de sluitertijd van de camera heel kort te maken.

Zouden we de foto zonder flitser maken, dan zou de foto zwart worden. Omdat de sluitertijd langzamer is dan de duur van het flitslicht, bepaalt niet de sluitertijd van de camera, maar de duur van het flitslicht de tijd die gebruikt wordt om de foto te kunnen maken. Flitslicht is intens, maar bijzonder kort.

Een snelheid van 1/15.000 van een seconde is zeker geen uitzondering bij een laag vermogen. We hoeven ons daarom in dit geval geen zorgen te maken over bewegingsstrepen op de foto.

Hadden we geen flitser gebruikt maar bijvoorbeeld gewerkt met continue licht, dan was dat een ander geval geweest. De sluitertijd van de camera had in dat geval wel de belichtingstijd bepaald en dan hadden we die kort moeten houden.

Het maken van de foto

In een kamer waarin nauwelijks luchtturbulentie plaatsvindt, zal de rook in een relatief rechte streep omhoog gaan (zie afb 3). Willen we daarom interessante rookvormen creëren, dan zullen we zelf voor die turbulentie moeten zorgen.

Door zachtjes tegen de rook met pufjes aan te blazen of door met een lange cocktailprikker nabij en in de rookpluim bewegingen te maken, kunnen we de meest uiteenlopende vormen tevoorschijn laten komen zoals je ziet in afb 4. 

De rookpluim is gevoeliger dan dat je misschien zult denken. Een kleine beweging kan al genoeg zijn om fraaie spiralen te laten ontstaan. Je hand in de buurt van de rookpluim bewegen is soms al genoeg om hem sterk te beinvloeden. Door even te wachten totdat de rookpluim zich begint te herstellen zie je vaak meer symmetrische vormen ontstaan in de rook. 

Gekleurde rook

Je kunt eenvoudig gekleurde rook fotograferen door een gel op de flitser te plaatsen en er op die manier gekleurd licht tegen aan te flitsen.

Je kunt de gemaakte rookfoto’s echter ook in een product zoals Photoshop inlezen en daar de rook van een ander kleurtje voorzien.

In afb 5 zie je hoe fraai het effect kan zijn wanneer je de rook een kleurtje geeft. 

Overlay

Heb je de rook gefotografeerd tegen een zwarte achtergrond, dan kun je deze foto prima gebruiken als overlay voor een andere foto.

Lees daarvoor eerst de foto in Photoshop in, leg de rookfoto daar als layer bovenop en wijzig de blend mode naar Screen. Zie als voorbeeld afb 6. Is dat niet eenvoudig en 'cool'?

 

 

 

Afb 1: Met een 'handje' wordt het wierrookstokje op zijn plaats gehouden
Afb 2: Je hebt maar een eenvoudige opstelling nodig
Afb 3: In een 'tubulentievrije' ruimte krijg je een rechte kolom rook
Afb 4: Met een cocktailprikker vormen maken
Afb 5: Kleuren kan met gels of gewoon in Photoshop
Afb 6: Ook eenvoudig te gebruiken als overlay afbeelding