Twee fotografie richtingen

Al vrijwel vanaf het begin van het ontstaan van de fotografie, ontwikkelde zich twee richtingen binnen dit vakgebied. Vandaag de dag is dat nog steeds zo. Welke twee zijn dit, waarom zijn die er en wat is precies het verschil?

Historie

Fotografie werd in de geschiedenis niet meteen als kunstvorm beschouwd. Velen meenden dat het een techniek was om de werkelijkheid mee vast te leggen. Dit ondanks dat er in het begin vooral portretten mee werden gemaakt die, net als in de schilderkunst, de gefotografeerde persoon wel moesten flatteren. Foto's werden daarom in scene gezet en aangepast. Heel vergelijkbaar met het aannemen van poses en het Photoshoppen van nu om iemand er beter uit te laten zien.

Een groot aantal fotografen was het daarom niet eens met het idee dat fotografie geen kunst zou zijn en er moest uiteindelijk een rechter aan te pas komen om hier een uitspraak over te doen. Deze rechter besloot dat fotografie wel degelijk kunstwerken op zou kunnen leveren. Maar dat betekende nog lang niet dat fotografie ook als dusdanig door iedereen werd erkend.

Fotografen kregen hierdoor niet de erkenning van kunstenaars en dat wrong. Kunstschilders hadden dat aanzien wel en fotografen wilde daarom laten zien dat zij soortgelijk werk konden afleveren. Ze begonnen schilderijachtige foto’s te maken door gebruik te maken van verschillende afdruktechnieken en de compositie van schilderijen te gebruiken. Hierdoor leken sommige foto’s meer op bijvoorbeeld houtskooltekeningen dan op echte foto's, en dat was dan ook precies de bedoeling.

Ook voegden fotografen regelmatig meerdere negatieven samen om een afdruk te maken van een scene die in werkelijkheid niet had bestaan of zo niet gefotografeerd kon worden. In 1857 maakte de Zweedse fotograaf Rejlander, bekend om zijn fotografische experimenten, bijvoorbeeld een foto (The ways of life, zie afb 1) die was gemaakt door hier meer dan dertig negatieven voor te gebruiken. Deze foto werd overigens verkocht aan koningin Victoria die hem aan prins Albert gaf. Op de foto zien we waartoe de keuze voor deugd of ondeugd zou leiden. Deze afbeelding kon niet met een enkele belichting worden gemaakt.

Twee richtingen

Al snel ontstonden twee richtingen binnen de fotografie. Er was een groep fotografen die de werkelijkheid wilde vastleggen (denk aan journalistieke fotografen of straatfotografie). We noemen deze richting nu de documentaire fotografie, ook bekend als reportagefotografie. Afb 2 is een voorbeeld van de toenmalige documentaire fotografie. Het toont de situatie in 1906 na de aardbeving en bijkomende brandramp in San Francisco. Afb 3 is een voorbeeld van hedendaagse documentaire fotografie.

Maar er waren dus ook fotografen die zich richtten op de zogenaamde geënsceneerde fotografie. Portretfotografen maar ook fotografen zoals Rejlander. Deze fotografen maakten afbeeldingen van datgene wat ze wilden tonen. Ze fotografeerden dus niet wat er in werkelijkheid gebeurde, maar ensceneren de scene door modellen te gebruiken, door negatieven te combineren en ga zo maar door.

Afb 4 is een foto van Charles Bell die behoorde tot een familie van fotografen die in Washington gevestigd waren. Hij opende in 1873 zijn eigen studio en werd bekend als een van de beste portretfotografen van Washington. Hij fotografeerde onder andere de toenmalige president en werd beroemd met zijn geënsceneerde foto's. De foto van afb 4 werd ook op die manier in scene gezet. Afb 5 is een voorbeeld van hedendaagse geënsceneerde fotografie.

Heden ten dage

In feite is er, sinds het ontstaan van de fotografie, wat dit betreft niet veel veranderd. Hoewel er wel meer mensen zijn die fotografie als kunstvorm beschouwen, zien we dat fotografie nog niet in die mate erkend wordt als bijvoorbeeld de schilderkunst of als de beeldhouwkunst.

Wat we wel kunnen zien is dat fotografie in een aantal opzichten schilderkunst van zijn plek heeft verdrongen. Denk maar eens aan portretfotografie. Veel mensen hebben portretten van zichzelf laten fotograferen, tot op hun basisschool aan toe, terwijl zowat niemand meer een portret van zichzelf laat schilderen.

De twee richtingen (documentair en geënsceneerd) bestaan nog steeds. Er zijn fotografen die menen dat het bewerken van foto’s ‘not done’ is. Het zou er om moeten gaan om zoveel mogelijk rechtstreeks uit de camera te laten komen. Helemaal aan de andere kant vinden we de fotografen die surrealistisch werk afleveren waarin vaak meer tijd gaat zitten in de nabewerking met Photoshop dan het fotograferen zelf.

Tussen deze uitersten bevindt zich een hele grote grijze wereld. Maar de uitgangspunten blijven herkenbaar. Men maakt werk dat de werkelijkheid moet laten zien, of werk dat dit juist niet nastreeft.

Stijlen, creativiteit en kunst

Het ligt voor de hand dat candid photography, head shots, luchtfotografie en bijvoorbeeld photojournalism vooral door documentair fotografen worden uitgevoerd. Op dezelfde manier kunnen we kijken naar de richting van de geënsceneerd fotografie. Daar vinden we veelal fotografen in terug die zich bezighouden met reclamefotografie, modefotografie, still life photography en bijvoorbeeld fine art.

Maar maak niet de fout door te zeggen dat de documentair fotograaf niet creatief zou zijn. Ook bij dit soort foto’s moet men immers creatieve keuzes maken voor de compositie en de belichting. En daar waar de modefotograaf de ‘standaard’ modefoto maakt, kan het nog zo geënsceneerd zijn, maar van creativiteit is dan toch maar nauwelijks sprake.

Hetzelfde geldt voor dat wat we kunst noemen. In principe kan met iedere fotografiestijl kunst worden gemaakt. Kunst is volgens Wikipedia immers de bewuste creatie van iets moois of betekenisvols met behulp van vaardigheid en verbeelding. Dat kan ook als documentair fotograaf. Stellen dat documentair fotografen geen kunst kunnen maken is daarom wel heel kort door de bocht.

 

 

 

 

 

 

Afb 1: "The ways of life" van Rejlander
Afb 2: Historische documentaire fotografie van San Francisco
Afb 3: Hedendaagse documentaire fotografie
Afb 4: Historisch geënsceneerde fotografie van Bell zelf
Afb 5: Hedendaagse geënsceneerde fotografie